06 Tem
1929 Dünya Ekonomik Bunalımı veya Büyük Buhran
1929’da başlayan Büyük Buhran, 1930’lu yıllar boyunca devam eden bir dönemdir. Bu buhran Kuzey Amerika ve Avrupa’yı merkez almıştır ancak sanayileşmiş ülkelerde de yıkıcı etkileri olmuştur. Büyük Bunalımdan etkilenen ülkeler, inşaat faaliyetlerini durdurmuş; tarım ürünü fiyatlarındaki %4060’lık düşüş, çiftçileri ve kırsal bölge nüfusunu kötü etkilemiştir. Talebin beklenmedik düzeyde düşmesi nedeniyle madencilik alanı buhranın en fazla etkilendiği sektörlerden biri olmuştur. Büyük Buhran farklı ülkelerde farklı tarihlerde sona ermiştir.
I. Dünya Savaşı’yla birlikte oluşan tabloda dünya ekonomisinde ki etkilerinden dolayı en önemli ülkeler ABD, Birleşik Krallık ve Almanya olmuştur ancak bu durum savaşa kadar dünyada hegemonik güç sayılan İngiltere’yi, kanayan bir ülke durumuna getirmiştir. İngiltere’nin savaş sonrası ABD’den aldığı borçlarla, yeniden kurulan altın standartlarıyla birlikte değer kazanan pound, İngiliz ihracatının azalmasına neden oldu ve bu yeniden borçlanma anlamına gelmekteydi. O dönem Almanya ise ABD’ye olan savaş tazminatını ödeyebilmek için yollar aramaktaydı. Ekonomisi nerdeyse durma noktasına gelen Almanya tek çareyi para basma yolunda gördü ancak bu para Amerika’da kabul edilmediği gibi Almanya’da da hiperenflasyona neden olmuştur. Daha sonra tazminat sorunu 1924 yılında Amerika’nın önerdiği Dawes Planı ile çözülmeye çalışılmıştır. Bu planda Amerika, Almanya’ya yeniden yapılanması için kredi verecek; yapılanmasını tamamlayan Almanya daha sonra tazminatını ödeyecekti. Krizin sebeplerinden bazılarını şöyle sıralayabiliriz. Birincisi; Amerika’daki şirketlerin mali güçleriydi.1970’li yıllarda ABD’de irili ufaklı pek çok şirket varken I. Dünya Savaşı’nın getirdiği zorluklar karşısında küçük şirketler birleşmek zorunda kalmış ve savaş sonrasında tekeller oluşturmuşlardır. 1929 yılına gelindiği zaman Amerika ekonomisi üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı ve bu da tek bir holdingin iflasının bile ekonomiyi sarsmaya yeteceğini gösteriyordu. İkincisi; Kötü yapılanmış bankalardı.
Normalde olması gerektiği gibi bankaların sermaye esaslarını, rezervlerini ve kredi oranlarını belirleyen yasalar yoktu ayrıca şirketlerin mali güvenilirliğini sağlayan yasalar da bulunmuyordu. Bu nedenle yatırımcılar hisse senedi aldıkları şirketler hakkında yeterli bilgiye sahip değillerdi. Üçüncüsü ise; Hoover yönetiminin,1929 krizine müdahale etmesinin toplumsal maliyeti çok büyük olmuştur. Bu duruma bir süre sonra müdahale etmeye karar verdiğinde ise artık çok geçti ve üstelik yapılan müdahaleler başarısız olmaktaydı. Yapılan müdahalelerden biri devlet bütçesini dengelemek adına devlet harcamalarını kısıp, vergilerin arttırılmasıydı. Bunun sonucu olarak işsizlik arttı ve insanların satın alma güçleri azaldı. Dördüncü olarak olarak; 1929 ekonomik krizine neden olduğu savunulan en önemli etken ise, ABD’de de dönemin başkanı Herbert C. Hoover ve yönetiminin ekonomik alandaki tecrübesizliğidir. (Hoover, dönemin liberal ekonomi anlayışına göre, devlet müdahalesi yapmayı uygun görmemiştir.) Hükümetin bir diğer tecrübesizliğine bağlı yanlışı ise altına bağlı olmayan para basmayı reddetmesi ve sıkı bir para politikası izlemesi, bir süre sonra piyasada para bulunmamasına neden oldu. Sonucunda ise ekonomik faaliyetler durdu, reel sektör daraldı, işsizlik yükselmeye devam etti ve insanlar daha az para kazanmaya başladı. Dördüncü neden ise; ABD’nin dünya üzerindeki net kreditör olmasıydı. Savaş sonrasında Almanya ve İngiltere’den istediği tazminatları altın olarak talep etmesi ve buna karşın yeryüzünde altın stokunun yetersiz olmasıyla birlikte var olan altın stokunun ise ABD’nin elinde olması durumu kötüleştirdi. Talep edilen krediler ve tazminatlar geri alınamayınca mal ve hizmet olarak ödenmesi denendi ama bu durum, ABD’nin mal ve hizmet sektörünün çökertti. Son olarak gümrük duvarları konulması denendi ve bu durum dış ticareti küçülttü ve ABD hesapsız verdiği kredileri geri alamadı. Peki bu kriz nasıl patlak verdi? Şimdilerde Kara Perşembe diye anılan 24 Ekim 1929 tarihi geldiğinde borsa dibe vurdu. O yılın fiyatlarıyla 4,2 milyar dolar bir anda yok oldu.29 Ekim 1929 günü fiyatlara bakıldığında 1 yıl öncesinin karlarının bile sıfırlandığı görüldü.2129 Ekim tarihleri arasındaki fark ise Dow Jones Sanayi Ortalaması’nın 328’den 230’a düştüğü anlaşıldı. Bu birkaç günlük süreçte 4000 banka batmış ve binlerce insanın mal varlığı yok olmuştu. Şimdiye kadar görülmüş en büyük ekonomik kriz Büyük Bunalım’dır. Krizin ardından dünya tablosuna bakıldığında, insanlık tarihinin yönünü değiştirecek boyutta olduğu rahatlıkla görülmektedir.